صنعت گردشگری یکی از مهم ترین محرک های رشد اقتصادی ، توسعه پایدار و تعاملات فرهنگی در جهان محسوب می شود . با گسترش رقابت بین مقاصد گردشگری و تغییرات سریع در نیازهای گردشگران ، داشتن یک شبکه ارتباطی قوی بین فعالان این صنعت ، به عاملی کلیدی برای موفقیت تبدیل شده است . شبکه سازی در این حوزه ، به معنای ایجاد و تقویت ارتباطات بین بخش های مختلف صنعت گردشگری است که می تواند ، منجر به ارتقای کیفیت خدمات ، افزایش

رضایت گردشگران و پایداری اقتصادی شود 

در دنیای امروز ، هیچ کسب و کار گردشگری به تنهایی قادر به جذب و حفظ گردشگران نیست . صنعت گردشگری شامل بخش های مختلفی مانند هتل ها ، شرکت های خدمات مساففرتی و جهانگردی ، شرکت های حمل و نقل ، تاسیسات تفریحی و سرگرمی ، جوامع محلی و حتی استارت آپ های نوآورانه است . زمانی که این بخش ها از طریق شبکه سازی به یکدیگر متصل شوند ، تجربه ای منسجم و به یاد ماندنی برای گردشگران ایجاد خواهد شد . در این یادداشت ، به بررسی اهمیت شبکه سازی در صنعت گردشگری ، مولفه های کلیدی آن ، راهکارهای عملی برای توسعه شبکه های گردشگری و تاثیر آن بر رقابت پذیری و توسعه پایدار گردشگری خواهیم پرداخت . صنعت گردشگری شامل بازیگران متعددی است که به صورت مستقل فعالیت می کنند ، اما در نهایت ، تجربه ای یکپارچه را برای گردشگران رقم می زنند . از مراکز اقامتی و پذیرایی گرفته تا راهنمایان گردشگری ، شرکت های حمل و نقل ، تامین کنندگان خدمات تفریحی و صنایع دستی ، همه اجزای یک زنجیره ارزش هستند ، که باید به طور هماهنگ عمل کنند . شبکه سازی موجب می شود که ، تعامل بین بخش های مختلف زنجیره گردشگری افزایش یابد و اطلاعات مربوط به نیازهای گردشگران ، ترندهای بازار و روش های نوین بازاریابی ، سریع تر بین ذینفعان به اشتراک گذاشته شده ، و خدمات گردشگری بهینه تر ارائه و هزینه های عملیاتی از طریق همکاری های مشترک کاهش یابد . یکی از چالش های بزرگ مقاصد گردشگری جذب و حفظ گردشگران در بازار رقابتی امروز است . شبکه سازی به ویژه در حوزه بازاریابی دیجیتال ، می تواند تاثیر قابل توجهی بر معرفی مقاصد گردشگری داشته باشد و برای مثال ، همکاری های بین منطقه ای ، میان مقاصد گردشگری می تواند ، بسته های سفر متنوع تر و جذاب تری برای گردشگران ایجاد کند . همچنین استفاده از شبکه های اجتماعی و همکاری با اینفلوئنسرهای گردشگری ، می تواند برند گردشگری یک مقصد را در سطح ملی و بین المللی تقویت کند . و بازاریابی مشترک بین کسب و کارهای گردشگری باعث می شود که هزینه های تبلیغات کاهش یافته و تاثیر گذاری پیام های بازاریابی افزایش یابد . یکی دیگر از مزایای شبکه سازی ، افزایش شفافیت و اعتماد در صنعت گردشگری است ، که می تواند منجر به جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی شود . با تقویت شبکه های ارتباطی میان بخش های خصوصی و دولتی ، می توان فرایندهای تصمیم گیری را تسهیل کرد و موانع اداری را کاهش داد ، و نیز فرصت های سرمایه گذاری را به صورت موثرتر معرفی کرد تا سرمایه گذاران بتوانند با اطلاعات دقیق تری اقدام به ورود به این صنعت نمایند . در ادامه ، به راهکارهای توسعه شبکه سازی در گردشگری خواهیم پرداخت . امروزه فناوری های دیجیتال نقش کلیدی در ایجاد ارتباطات گسترده و تسهیل تعاملات در صنعت گردشگری ایفا می کنند . برخی از مهم ترین راهکارها در این زمینه عبارتند از : ایجاد پلتفرم های آنلاین برای تعاملات بین فعالان گردشگری ( مانند سامانه های مدیریت گردشگری محلی ) توسعه اپلیکیشن های هوشمند گردشگری که اطلاعات مورد نیاز گردشگران را در اختیار آن ها قرار دهد و امکان رزرو خدمات گردشگری را فراهم کند . و همچنین در عصر کنونی و ورود همه جانبه هوش مصنوعی ، استفاده از آن برای تحلیل رفتار گردشگران و ارائه پیشنهادات شخصی سازی شده ، از جمله راهکارها در حوزه فناوری های دیجیتال با تاثیرگذاری عمیق می باشد . یکی دیگر از راهکارها ، استفاده از روش های سنتی اما موثر برای تقویت شبکه سازی ، برگزاری نمایشگاه ها ، همایش های گردشگری و کارگاه های آموزشی است . این رویدادها ، بستری برای ایجاد ارتباط میان فعالان صنعت گردشگری ، تصمیم گیران و سرمایه گذاران فراهم می کنند . همچنین ، برای توسعه پایدار گردشگری ، ضروری است که بخش دولتی و خصوصی در کنار یکدیگر کار کنند . بنابراین ، ایجاد کارگروه های مشترک بین سازمان های مدیریت مقصد گردشگری اعم از دولتی و خصوصی برای تنظیم سیاست های حمایتی و برنامه ریزی استراتژیک و حمایت از استارتاپ های گردشگری که می توانند با ایده های نواورانه ، مشکلات صنعت گردشگری را حل کنند ، و همچنین ایجاد صندوق های سرمایه گذاری مشترک برای حمایت از پروژه های گردشگری پایدار ، دیگر راهکار در تقویت همکاری میان بخش های خصوصی و دولتی می باشد . یکی دیگر از ابعاد مهم شبکه سازی در گردشگری ، ارتباط با جوامع محلی و مشارکت دادن ان ها در زنجیره ارزش گردشگری است . که این کار می تواند موجب ، حفظ فرهنگ و هویت بومی از طریق مشارکت مستقیم جوامع محلی در ارائه خدمات گردشگری ، افزایش اشتغال و درآمد پایدار برای مردم محلی از طریق تقویت مشاغل مرتبط با گردشگری ( مانند صنایع دستی ، بومگردی و … ) و نیز کاهش فشار بر منابع طبیعی و تاریخی با اجرای سیاست های گردشگری پایدار و مسئولانه شود . و آخرین مورد اینکه ، شبکه های قوی گردشگری می توانند در مدیریت بهتر بحران ها و افزایش تاب اوری اقتصادی این صنعت تاثیر بگذارند . برای مثال در شرایطی مانند ؛ بحران های زیست محیطی ( مانند تغییرات اقلیمی و آلودگی های زیست محیطی ) همکاری بین نهادهای زیست محیطی و فعالان گردشگری می تواند منجر به یافتن راهکارهای پایدار شود . و همچنین در بحران های اقتصادی و کاهش سفرها ، شبکه های حمایتی میان کسب و کارهای گردشگری می توانند موجب کاهش آسیب های مالی و ایجاد فرصت های جایگزین شوند . در نهایت اینکه ، شبکه سازی یکی از عوامل کلیدی برای توسعه پایدار و رقابت پذیری در صنعت گردشگری است . از طریق ایجاد ارتباطات موثر بین کسب و کارها ، دولت ، جوامع محلی و سرمایه گذاران ، می توان به افزایش کیفیت خدمات ، توسعه اقتصادی و حفظ منابع طبیعی و فرهنگی دست یافت . همچنانکه اشاره شد ، شبکه سازی در صنعت گردشگری یکی از مهم ترین عوامل موفقیت و توسعه پایدار مقاصد گردشگری است . در استان مازندران ، با توجه به گستردگی جاذبه های طبیعی ، فرهنگی و تاریخی ، ایجاد شبکه های ارتباطی بین ذینفعان مختلف گردشگری اعم از بخش دولتی ، خصوصی ، جوامع محلی ، سرمایه گذاران و گردشگران ، می تواند به بهبود کیفیت خدمات ، افزایش جذب گردشگر و تقویت پایداری اقتصادی منجر شود . با توجه به این ضرورت ، در این تحلیل ، مدل های موفق شبکه سازی در حوزه گردشگری بررسی شد و پیشنهاداتی عملی برای اجرای آن ها در مازندران ارائه می شود . این مدل ها براساس تجربیات جهانی و شرایط خاص این استان طراحی شده اند ، تا بیشتر کارآیی را در تقویت ارتباطات و توسعه گردشگری داشته باشند . اولین مورد ، مدل خوشه های گردشگری به عنوان راهکاری برای افزایش هم افزایی است ، در این مدل که مبتنی بر ایجاد شبکه ای از کسب و کارهای مرتبط در یک منطقه خاص است ، با همکاری و تعامل خدماتی هماهنگ و مکمل ارائه می گردد . این مدل در مناطقی که دارای مزیت های طبیعی و فرهنگی منحصر به فرد هستند ، به ویژه در مازندران می تواند به افزایش جذابیت گردشگری و بهبود کیفیت خدماتت منجر شود . راهکارهای اجرایی این مدل ، با ایجاد خوشه های گردشگری روستایی و اکوتوریسم ، که شامل اقامتگاه های بومگردی ، تورهای طبیعت گردی ، صنایع دستی و محصولات محلی است . و همچنین توسعه خوشه گردشگری ساحلی و دریایی در شهرها و مناطق ساحلی استان با همکاری مراکز اقامتی ، ایستگاههای تفریحات دریایی قایقرانی ، جت اسکی و … ) و رستوران های دریایی و ساحلی و … و نیز ایجاد خوشه گردشگری سلامت و آب درمانی در مناطقی مانند چشمه های باداب سورت ، آب درمانی و اقامتگاه های سلامت محور مانند آمل ( رینه ) ، رامسر ، …. این مدل از مزایایی چون ، افزایش همکاری بین کسب و کارها و بهبود تجربه گردشگران ، کاهش هزینه های بازاریابی از طریق تبلیغات و بسته های گردشگری مشترک ، افزایش رقابت پذیری مقاصد گردشگری از طریق ارائه خدمات تخصصی و هماهنگ ، نیاز به هماهنگی و مدیریت یکپارچه برای جلوگیری از رقابت مخرب بین کسب و کارها برخوردار می باشد . دومین مورد ، مدل پلتفرم های دیجیتال و شبکه های هوشمند گردشگری ، با هدف تحولی در دسترسی و بازاریابی است . تحولات دیجیتال نقش مهمی در تسهیل ارتباطات ، افزایش دسترسی گردشگران به اطلاعات و بهینه سازی خدمات گردشگری دارند . در این مدل از فناوری هایی مانند ؛ پلتفرم های آنلاین ، اپلیکیشن موبایلی و سیستم های مدیریت داده های گردشگری برای شبکه سازی بین ذینفعان استفاده می شود . در ارتباط با راهکارهای اجرایی این مدل نیز ، ایجاد یک پلتفرم جامع گردشگری مازندران که شامل اطلاعات اقامتگاه ها ، مسیرهای گردشگری ، رویدادهای محلی و خدمات رزرو آنلاین باشد . و همچنین توسعه اپلیکیشن های راهنمای گردشگری برای ارائه اطلاعات مسیرهای کوهنوردی ، طبیعت گردی و جاذبه های فرهنگی استان و نیز ، استفاده از هوش مصنوعی برای تحلیل رفتار گردشگران و ارائه پیشنهادات شخصی سازی شده می توان اشاره کرد . مزایای این مدل شامل کاهش هزینه های بازاریابی و تبلیغات برای کسب و کارهای محلی ، افزایش رضایت گردشگران از طریق ارائه اطلاعات دقیق و خدمات آنلاین ، تقویت گردشگری هوشمند و افزایش رقابت پذیری در مازندران ، خواهد بود . سومین مورد ، مدل مشارکت های عمومی – خصوصی ، جهت افزایش سرمایه گذاری و بهره وری است . در این مدل همکاری دولت و بخش خصوصی برای توسعه زیرساخت های گردشگری ، سرمایه گذاری در پروژه های جدید و مدیریت پایدار منابع گردشگری است . راهکارهای اجرای این مدل نیز ، راه اندازی مسیرهای گردشگری سبز با مشارکت شهرداری ها ، جوامع محلی و بخش خصوصی ، توسعه مراکز تفریحی و گردشگری پایدار مانند مراکز ماجراجویی ، گردشگری کشاورزی و دهکده های سلامت و از مزیت های این مدل می توان به کاهش هزینه های دولت در توسعه زیرساخت های گردشگری ، افزایش بهره وری از طریق مدیریت حرفه ای بخش خصوصی و جذب سرمایه گذاران داخلی خارجی اشاره کرد چهارمین مورد ، مدل تعاونی گردشگری ، برای تقویت کسب و کارهای محلی و عدالت اقتصادی است . این مدل مبتنی بر همکاری بین کسب و کارهای کوچک و متوسط گردشگری برای ارائه خدمات مشترک بوده و راهکار اجرایی آن ، ایجاد تعاونی ها در رسته های مختلف بویژه اقامتگاه های بومگردی برای مدیریت بهتر خدمات و تبلیغات مشترک و همچنین راه اندازی تعاونی های صنایع دستی و سوغات جهت عرضه مستقیم محصولات به گردشگران است . و از مزایای ان ، کاهش هزینه های عملیاتی و افزایش توان رقابتی کسب و کارهای کوچک ، تقویت اشتغال زایی در مناطق روستایی و افزایش کنترل جوامع محلی بر منابع گردشگری خود ، خواهد بود . البته در این مدل ، نیاز به آموزش و فرهنگ سازی برای همکاری موثر بین اعضای تعاونی ضروری و مورد تاکید است . پنجمین مورد ، مدل شبکه های بازاریابی مشترک ، جهت هم افزایی برای تبلیغات و جذب گردشگری می باشد ، در این مدل کسب و کارهای گردشگری به صورت گروهی برای بازاریابی و تبلیغات مقاصد خود همکاری می کنند تا با هزینه کمتر ، تاثیر بیشتری بر جذب گردشگران داشته باشند . و راهکارهای اجرای این مدل نیز ، ایجاد برند گردشگری مشترک برای مازندران که تمام جاذبه های استان را تحت یک نام معرفی کرده و نیز همکاری بین مراکز اقامتی ، پذیرایی ، دفاتر خدمات ساحتی و گردشگری و شرکت های حمل و نقل برای ارائه بسته های سفر و تبلیغات مشترک می باشد ، و مزیت های آن ، افزایش دیده شدن مقاصد گردشگری استان ، کاهش هزینه های تبلیغاتی از طریق همکاری گروهی و افزایش نرخ اشغال هتل ها و مراکز اقامتی است ، که البته در این مدل نیاز به هماهنگی بین کسب و کارها و جلوگیری از رقابت ناسالم مورد تاکید می باشد . پایان سخن اینکه ، استان مازندران می تواند با بهره گیری از مدل های موفق شبکه سازی ، گردشگری خود را به سطحی حرفه ای و پایدار برساند . ترکیب فناوری های دیجیتال ، همکاری های بین منطقه ای ، توسعه تعاونی ها و خوشه ای گردشگری باعث ایجاد هم افزایی در صنعت گردشگری استان خواهد شد . برای تحقق این هدف ، نیاز به تعامل فعال بین دولت ، بخش خصوصی و جوامع محلی وجود دارد .

دکتر مهران حسنی
دبیر و نائب رئیس انجمن گردشگری پایدار سبز مازندران
عضو انجمن متخصصان گردشگری ایران
پژوهشگر حوزه گردشگری